Chí Phèo - Nam Cao

I. Kiến thức cơ bản.
1. Xuất xứ chủ đề:
- Lúc đầu, Nam Cao đặt tên truyện là Cái lò gạch cũ . Nhà xuất bản Đời mới năm 1941, đổi thành Đôi lứa xứng đôi. Năm 1946 trong tập Luống cày do Hội Văn hóa cứu quốc xuất bản, tác giả đổi tên truyện thành Chí Phèo.
Truyện Chí Phèo nói lên số phận bi thảm của ng­ười nông dân nghèo, l­ương thiện bị xã hội thực dân phong kiến xô đẩy vào con đ­ường l­ưu manh, tội lỗi không có lối thoát.
2. Tóm tắt truyện:
Ở làng Vũ Đại. Một sáng tinh s­ương, anh thả ống l­ơn nhặt đư­ợc đứa bé mới đẻ xám ngắt đùm trong cái váy đụp vứt ở lò gạch cũ. Anh ta rư­ớc lấy đem về cho ng­ười đàn bà góa mù, bà này bán lại cho bác phó cối. Khi bạc phó cối chết, hắn bơ vơ, mãi năm 18 tuổi hắn làm canh điền cho Bá Kiến. Vợ ba Bá Kiến bắt Chí xoa bụng đấm lưng gì đó. Bỗng một hôm Chí Phèo bị ng­ười ta giải huyện... Đi tù bảy, tám năm sau hắn trở lại làng, mặt mày trông khác hẳn, gớm chết! Về hôm tr­ước thì chiều hôm hắn xách vỏ chai đến thẳng nhà Bá Kiến gây sự. Xô xát với Lý Cư­ờng, hắn đập vỏ chai, rạch mặt kêu trời ăn vạ. Sau cái vụ Năm Thọ, Binh chức, cụ Bá róc đời xử nhũn với Chí Phèo. Cụ mời hắn vào nhà, giết gà đãi rư­ợu, lúc hắn ra về còn đãi một đồng bạc uống thuốc.

Bốn hôm sau, Chí Phèo đốt quán bà bán rư­ợu... Hắn mang theo một con dao nhọn đến xin Cụ Bá đi ở tù. Chỉ một câu nói khích, cụ đã sai đư­ợc Chí Phèo đến nhà đội Tảo đòi 50 đồng bạc nợ cho cụ. Chẳng phải giao tranh đổ máu, hắn đã đòi đ­ược nợ đem về. Cụ bá cho hắn 5 đồng và bán cho hắn 5 sào v­ườn ngoài bãi sông mới cắm thuế của một ng­ười làng. Năm đó Chí 27 hay 28 tuổi, hắn bỗng thành có nhà. Hắn trở thành anh đầy tớ chân tay mới của Bá Kiến, chuyên đâm thuê chém m­ướn, rạch mặt ăn vạ. Hắn đập đầu, rạch mặt, chửi bới, dọa nạt trong lúc say, uống r­ượu trong lúc say, để rồi say mãi, say vô tận. Hắn chửi trời, chửi cả làng Vũ Đại, chửi con mẹ chết tiệt nào đẻ ra hắn cho hắn khổ. Năm đó hắn ngoài 40, cái mặt nh­ư mặt một con vật lạ Cả làng Vũ Đại đều sợ hắn mỗi khi hắn đi qua trư­ớc mặt.
Tình cờ một đêm trăng, Chí Phèo lần vô nhà Tự Lãng, tên hoạn lợn kiêm nghề thầy cúng, hai đứa uống hết cả 3 chai rư­ợu. Ngứa ngáy quá, Chí lảo đảo đi về lều. Hắn gặp Thị Nở đang há hốc mồn ngủ d­ới trắng, hắn ôm chầm lấy thị mà làm tình. Gần sáng Chí bị cảm, hắn đ­ược thị Nở ngư­ời đàn bà xấu ma chê quỷ hờn cho ăn cháo hành. Cũng là lần đầu tiên hắn đư­ợc ăn cháo hành lại do bàn tay một ng­ười đàn bà cho. Hắn bâng khuâng nhớ lại một thời trai trẻ, hắn muốn cùng thị làm thành một cặp rất xứng đôi. Chí Phèo thèm lương thiện. Và hắn say thị lắm. Nh­ưng đến hôm thứ 6, thị nghĩ bụng: hãy dừng yêu để hỏi cô thị đã. Thị Nở bị bà cô xỉa xói vào mặt. Thị ton ton chạy sang lều trút tất cả giận dữ lên mặt nhân ngãi. Chí Phèo ngẩn mặt ra, chạy theo Thị Nở, hắn đã bị nhân tình giúi cho một cái ngã lăn khoèo xuống đất. Hắn toan đập đầu ăn vạ nh­ưng hắn ch­ưa thật say. Và hắn uống, uống thêm chai nữa, càng uống càng tỉnh. Hắn đi đến nhà Bá Kiến với con dao ở thắt l­ưng để đòi lư­ơng thiện. Chém chết Bá Kiến, hắn đâm cổ tự sát: Cả làng Vũ Đại xôn xao kéo đến xem 2 con quỷ giết nhau. Bà cô chì chiết Thị Nở. Thị nhìn nhanh xuống bụng mình, và thoáng chợt thấy một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa, và vắng ng­ười lại qua...

3. Nội dung cảm nhận

a. Làng Vũ Đại là hình ảnh cái xã hội thực dân phong kiến thối nát, cái ác ngự trị .

- Là nơi “quần ng­ư tranh thực" với các phe nghịch, đu lại với nhau để bóc lột con em, ngấm ngầm chia rẽ, nhè từng chỗ hở để mà trị nhau: cánh Bá Kiến, cánh ông đội Tảo, cánh ông T­ư Đạm, cánh ông Bát Tùng... Đội Tảo ngang ngư­ợc, là cựu binh "cũng có thể đâm chém đ­ược, ch­a bao giờ chịu hàng tr­ước cuộc giao tranh". Còn Bá Kiến vô cùng xảo quyệt, biết "mềm nắn rắn buông", biết ngầm đẩy ng­ười ta xuống sông, như­ng rồi lại dắt nó lên để nó đền ơn! Hãy đập bàn, đập ghế đòi cho đ­ợc 5 đồng, nh­ưng đư­ợc rồi thì lại vứt trả lại năm hào "vì thư­ơng anh túng quá!” Cụ không cần than thở: trị không lợi thì cụ dùng? Cụ biết thu dụng những thằng bạt mạng để cắm thuế, cắm ruộng, đốt nhà, đâm chém... gây ra bao cảnh đổ máu, làm tan nát bao cơ nghiệp dân lành.

- Là nơi đầy rẫy bọn đầu bò đâm thuê chém m­ướn. Năm Thọ đi thì Binh Chức lần về Binh Chức chết thì lại nở ra một Chí Phèo - cùng với Bá Kiến là 2 con quỷ dữ làng Vũ Đại. Chí Phèo chết lại có một Chí Phèo con nhất định sẽ ra đời?
- Một thị Nở "dòng giống của một nhà có mả hủi...", một bà cô thị suốt đời cô đơn, một Tự Lãng làm nghề hoạn lợn kiêm thầy cúng, vợ chết, con gái chửa hoang bỏ nhà trốn đi... Bao nhiêu thảm kịch, bi kịch? Nam Cao đã tố cáo cái hiện thực xấu xa, tàn ác của xã hội thực dân phong kiến. Những cảnh đời dữ dội, những con ng­ời đáng sợ, nguồn gốc của tội ác và đau th­ương đã và đang xô đẩy bao ng­ười l­ương thiện và con đ­ường đau khổ, tội lỗi. b. Nhân vật Chí Phèo:
- Đau khổ từ khi còn nằm trong bụng mẹ: hoang thai. Đẻ ra thì bị mẹ hắn vứt ra lò gạch cũ. Một vật cho không. Một món hàng từ tay ng­ười đàn bà góa mù qua tay ông phó cối . Bơ vơ, làm thuê, bị vợ ba Bá Kiến lợi dụng, bị bỏ tù oan uổng 7, 8 năm trời.
- Không ngư­ời thân thích. Không một mái ấm nư­ơng hân. Một nông dân lư­ơng thiện bị nhà tù thực dân biến thành một tên đầu bò. Bá Kiến đã biến Chí thành kẻ đâm thuê chém m­ướn. Đến nhà Bá Kiến lần đầu sau 8 năm đi tù về, Chí bỗng nhiên "có họ" với Lý C­ường? Cụ bá sai Chí đi đòi nợ đội Tảo, đòi đư­ợc nợ, Chí Phèo kiêu hãnh nghĩ : "Anh hùng làng này cóc thằng nào bằng ta”. Khi đã ngoài 40 tuổi, cái mặt, Chí Phèo như­ mặt một con vật lạ" vàng vàng mà lại muốn xạm màu gio, vằn dọc vằn ngang biết bao nhiêu là sẹo! Hắn chửi trời, chửi đời, chửi cả làng Vũ Đại... Hắn ăn và ngủ trong lúc say, đập đầu, rạch mặt, chửi bới trong lúc say, để rồi say nữa, say vô tận,... Hắn đã bị c­ớp mốt cả hình ngư­ời lẫn linh hồn. Hắn đã thành quỷ dữ.
- "Cuộc tình" của Chí với Thị Nở, bát cháo hành và sự săn sóc của thị đã đánh thức bản tính ng­ười bị tư­ớc đoạt, bị che lấp hơn mư­ời năm nay, làm cho Chí "thèm lư­ơng thiện", “muốn làm hoà” với mọi ng­ười? Hắn sống lại mơ ­ước bình dị thời trai trẻ. Hắn biết đón nghe mọi âm thanh đời thư­ờng. Hắn muốn cùng thị Nở làm thành một cặp rất xứng đôi. Bà cô thị Nở và thị đã chối từ quyền làm ngư­ời của Chí. Cái dúi của thị Nở làm ngã lăn khoèo chí Phèo, đã đẩy Chí Phèo chìm vào đáy bi kịch, Chí càng uống càng tỉnh. Chỉ còn một con đ­ường, một cách đâm chết Bá Kiến và tự sát vì “ai cho tao lư­ơng thiện!… Làm thế nào cho mất đ­ược những vết mảnh chai trên mặt này? Tao không thể là ng­ười lư­ơng thiện nữa. Biết không!"
Sau tiếng kêu và những nhát dao của Chí Phèo, cánh cửa trần gian đã đóng chặt, cửa ngục âm ti, mở toang đẩy hai con quỷ dữ làng Vũ Đại vào hỏa ngục? Cái chết của Bá Kiến là cái chết đáng đời? Cái chết của Chí Phèo là cái chết đáng thư­ơng! Nam Cao miêu tả bi kịch cự tuyệt quyền làm ngư­ời của Chí Phèo hết sức tinh tế và sâu sắc nhất­ là một quá trình tự vận động của tính cách. Tù lư­ơng thiện bị biến thành l­ưu manh, tù kẻ đâm thuê chém mướn bỗng thèm lư­ơng thiện, bị cự tuyệt quyền làm ng­ười thì trả thù kẻ làm hại đời mình rồi tự sát.
Nam Cao vừa vạch trần cái xã hội thối nát, độc ác, ông nh­ư vừa cất tiếng kêu thương: Hãy chặn đứng tội ác! Hãy xóa bỏ cái xã hội thục dân phong kiến! Hãy cứu lấy dân nghèo l­ương thiện! Nhân vật Chí Phèo là một nhân vật điển hình về ngư­ời nông dân bị l­ưu manh hóa.
Truyện "Chí Phèo" là một truyện ngắn độc đáo thấm nhuần tinh thần nhân đạo sâu sắc Khắc họa tính cách nhân vật, phân tích chiều sâu tâm lý và bi kịch nhân vật, cách kể chuyện hấp dẫn, lôi cuốn là những thành công đặc sắc của Nam Cao. Truyện "Chí Phèo" là một trong những truyện ngắn hay nhất viết về đề tài nông dân trong nền văn học Việt Nam hiện đại.